Page 20

AHİ

EVRAN

AKTÜEL

arkaya iki kubbeyle örtülü baş-

ka sahından oluşan harimiyle

önemli câmilerdir.

Beyliklerden sonra Anadolu’daki

Türk câmi mimarîsinin en önem-

li örnekleri erken Osmanlı dö-

neminde(1299-1481) yer al-

maktadır. Bu dönemde, İz-

nik Hacı Özbek(1333), Bursa

Alâeddin Bey(1335), İznik Ye-

şil(1378-1391) ve Mudurnu Yıldı-

rım(1382) câmileri gibi tek kub-

beli câmiler; Osmanlı câmi mi-

marisinde yeni bir tarz olarak

ortaya çıkan, Bursa’da yapılmış

olan Orhan Bey(1339), Hüda-

vendigar(1366), Yıldırım(1390-

1395),Yeşil(1419-1424) ve Mura-

diye(1424-1426) câmileri ile Edir-

ne Muradiye Câmii(1426-1427)

zaviyeli veya ters t tipi olarak

adlandırılan çok fonksiyonlu

câmiler; Bursa Ulu(1396-1399) ve

Edirne Eski(1403-1413) câmileri

gibi aynı büyüklükte çok kub-

beli veya çok üniteli câmiler; Di-

metoka Çelebi Sultan Meh-

med(1420), Edirne Üç Şerefe-

li(1437-1447) ve İstanbul Eski

Fatih Câmii(1462-1470) gibi

merkezî kubbeli veya merkezî

plânlı câmiler inşâ edilmiştir.

Klasik dönem(1481-1720) Os-

manlı câmileri genellikle bir kül-

liye içerisinde yer alarak, külli-

yenin ana yapısını veya merke-

zini oluşturmuştur. Osmanlı dö-

neminde ilk devirlerden itiba-

ren cami harimlerini tek bir dam

altında toplamak arzusu orta-

ya çıkmış ve bunu gerçekleştir-

mek amacıyla tek kubbe ile ör-

tülü, geniş alanların câmi harimi-

ne dâhil edilme imkânları araştı-

rılmış ve kubbe mimarîsindeki bu

gelişim süreci ile merkezî plân şe-

ması Mimar Sinan’la son noktası-

na ulaşmış, ondan sonra gelenler

ise bu konuda herhangi bir ye-

nilik getirememişlerdir.

Bu dö-

nemde inşâ edilen, Amasya II. Be-

yazit(1484-1486), Edirne II. Beya-

zit(1484-1488) ve İstanbul II. Be-

yazit(1501-1506) gibi Mimar Si-

nan öncesi külliyeler içinde yer

alan câmiler ile Üsküdar Mihri-

mah Sultan(1543-1547), İstanbul

Şehzade(1544-1548), Silivri Ha-

dım İbrahim Paşa(1551), Tekirdağ

Rüstem Paşa(1553), İstanbul Sü-

leymaniye(1550-1557), Beşiktaş

Sinan Paşa(1555), Babaeski Semiz

Ali Paşa(1551-1565), Edirnekapı

Mihrimah Sultan(1562-1565), Ka-

dırga Sokullu(1571-1572), Edir-

ne Selimiye(1569-1575), Üsküdar

Atik/Eski Valide(1577-1583), Üs-

küdar Şemsi Paşa(1580), Topha-

ne Kılıç Ali Paşa(1580) ve Mani-

sa Muradiye Külliyesi(1583-1585)

gibi Mimar Sinan’ın inşa etti-

ği külliyelerdeki câmiler bu dö-

nemin önemli câmileridir. Ayrı-

ca, İstanbul Firuz Ağa(1494), Di-

yarbakır Fatih Paşa(1516-1520),

Eminönü Rüstem Paşa(1561) Er-

zurum Lala Mustafa Paşa(1562),

Diyarbakır Behram Paşa(1564-

1572), Konya Selimiye(1566),

Tokat Ali Paşa(1581), Kayse-

ri Kurşunlu(1581), Sultan Ah-

met(1610-1617), Eminönü Yeni/

Valide(1598-1663) ve Safran-

bolu Köprülü Mehmed Paşa

Câmii(1661) gibi daha pek câmi

de bu döneme ait belirtilmesi ge-

reken önemli câmilerdir.

Lale Devri’yle birlikte başlayan

Batı etkileri giderek artmış ve

XVIII. yüzyılın ikinci yarısından

sonra Osmanlı sanatı ve mimari-

si Barok ve Rokoko üsluplarının

etkisi altına girmiştir. Barok tesi-

rinin kuvvetle hissedildiği ilk bü-

yük ve önemli eser İstanbul Nur-u

Osmaniye Câmii(1748-1755)’dir.

Câminin harim kısmı ve kubbe ile

örtülü kübik kütlesi Osmanlı mi-

marisinin geleneksel özelliklerini

taşımakla birlikte, avlunun oval

şekli klasik formdan ayrılarak

Batı etkisini açıkça göstermekte-

dir. Ayrıca, kıvrık yuvarlak kemer-

ler, oval pencereler, S biçimindeki

payandalar, zengin profiller, kor-

nişler, kapı girişlerindeki soyut

motifler, C ve S kıvrımları bu et-

kinin önemli göstergeleridir. Üs-

küdar Ayazma Câmii(1757-1760)

ile Lale Câmii(1749-1763)’nde ise

Barok tesirler mimarîden ziya-

de daha çok ayrıntılarda ve tez-

yinatta kendini belli etmektedir.

Câmi mimarisindeki Barok tesir-

ler biraz azalarak da olsa İstan-

bul dışında inşâ edilen Aydın Ci-

hanoğlu(1756), Yozgat Çapa-

noğlu(1777-1779) ve Safranbo-

lu İzzet Mehmet Paşa(1796) gibi

câmilerde de görülmektedir.

İs-

tanbul Selimiye(1805) ve Nusre-

tiye(1822-1826) câmilerinde Ba-

rok ve Ampir Üslubu’nun tesiri

birlikte görülürken, Dolmabah-

çe(1853), Ortaköy(1854), Kağıt-

hane(1863-1864), İzmir Keme-

raltı(1812), Konya Aziziye(1867)

ve Kütahya Ulu(XIX.yüzyıl sonu)

câmilerinde ise Ampir Üslubu

kendini daha kuvvetli bir şekil-

de belli etmektedir.

XIX.yüzyı-

lın sonlarında, yabancı mimarlar

ve ustalar tarafından icra edilen

mimarî anlayış, Osmanlı toplu-

munda ve yerli mimarlarda ciddi

bir tepki yaratarak, mimarîde ye-

niden Klasik Türk Üslubu’na dön-

me gayretlerini doğurmuştur.

Neo Klasik Türk Üslubu olarak ad-

landırılan ve 1930’larda son bu-

lan bu akımın öncüleri Vedat Tek

ve Kemalettin Bey gibi mimar-

lar olmuştur.

İstanbul Yeşilköy

Mecidiye Câmii(1909) ile Bebek

Câmii(1913) bu üslupta inşâ edi-

len câmiler arasında yer alan ör-

neklerdendir.